Từ Cổ trong Kinh Nguyện Giỗ

- Cụm từ “mọn mạy”: “mọn” nghĩa là “bé mọn”, Tự Vị Annam Latinh có từ “mạy” nhưng tác giả không giải thích, tiếp đến là mục từ “nhớ mạy” nghĩa là “nhớ mang máng” có thể nói là nhớ không đáng kể, suy ra “mọn mạy” nghĩa là “nhỏ bé không đáng kể.” Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huình Tịnh Của có từ “mọn mạy” nghĩa là “nhỏ bé, hèn mọn.” Cụm từ “phàm hèn”: “phàm hèn” nghĩa là “hèn hạ.” Ghép hai từ ghép “mọn mạy” và “phàm hèn” để làm gia tăng nét nghĩa “nhỏ bé, hèn mọn, hèn hạ” của thân phận con người. Chúng ta cũng nhớ lại kiểu nói “chúng con là kẻ hèn mọn”, “chúng con là vật mọn.”.. đã được Cha Đắc Lộ xác định, đây là kiểu nói cửa miệng cách khiêm tốn của người Annam lúc bấy giờ.
 

 

- “Rất công chẳng chút riêng ai”: Từ “rất” (rứt) theo Từ điển Việt-Bồ-La nghĩa là “dấu chỉ cấp cao nhất.” “Rất công” nghĩa là Thiên Chúa vô cùng công bằng, công thẳng, công minh... Từ “riêng” trong câu này nghĩa là “riêng tư.” Chúng ta vẫn nghe câu nói cửa miệng của các thế hệ cha ông lớn tuổi về cụm từ “riêng tư, tây vị” nghĩa là “thiên vị.” Câu Kinh này có nghĩa là “Thiên Chúa là Đấng ‘rất công (công bằng)’, Ngài không chút thiên vị ai.”

- “Khắp hòa che chở chẳng ngoài kiền khôn”: Từ “hòa” đồng nghĩa với từ “cả và” trong tiếng Việt cổ nghĩa là “tất cả”; “khắp hòa” nghĩa là “khắp tất cả.” Từ “kiền khôn”: “kiền” là âm Hán cổ của từ “càn”; “càn khôn” nghĩa là “trời đất.” Nguyên trọn câu này có nghĩa là “Thiên Chúa che chở tất cả mọi người trên trái đất này.”
 

 

- “Linh thông rất mực toàn năng vô cùng”: Trong cụm từ “linh thông” từ “linh” nghĩa là “linh thiêng”, “thông” nghĩa là “thấu suốt hết”; từ “rất mực” trong Từ điển Việt-Bồ-La giải thích “rất” (rứt) nghĩa là “dấu chỉ cấp cao nhất”, “rất mực” nghĩa là “tuyệt đỉnh.” Câu này có nghĩa “Thiên Chúa là Đấng thiêng liêng, thấu suốt hết tất cả và Ngài vô cùng toàn năng.”

- “Bởi không rẽ đám hồng mông”: Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huình Tịnh Của có từ “hồng mông” ông ghi chú là từ ít dùng, đồng nghĩa với từ “hồng hoang”; “hồng hoang” theo Tự Vị Annam Latinh có nghĩa là “trước khi vũ trụ được tạo thành.”

- “Máy huyền tạo hóa phép thông diệu thần”: Cụm từ “máy huyền” là cụm từ lược bớt của “máy huyền vi” mà chúng ta gặp trong Thánh Thi Kinh Chiều thứ Sáu tuần I “máy huyền vi Ngài nắm gọn trong tay.” Từ điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức, giải thích nghĩa thứ hai nghĩa bóng của từ “máy” là “sức phát động của Tạo Hóa”, còn từ “huyền” nghĩa là “mọi sự chưa dính vào đâu, chưa có gì, còn huyền bí.” Đây là ý tưởng lấy lại trong văn chương cổ xưa, ví dụ như trong Ca Dao có câu “Máy huyền vi mở đóng khôn lường”; hoặc như trong Lục Vân Tiên “Chẳng qua máy tạo đổi thay khôn lường”; còn trong Hoa Tiên thì diễn tả “Mới hay máy tạo tuần hoàn dành cho.”.. Ý của cụm từ “máy huyền Tạo Hóa” nghĩa là “Vũ trụ trời đất này được ví như một cái máy vĩ đại. Trong máy cái đó, có những điều cao siêu, lạ lùng, kỳ vĩ vượt quá sức hiểu biết của con người. Chính Chúa đã dựng nên cái máy vĩ đại đó.” Cụm từ “phép thông” là từ ghép đẳng lập giữa hai từ “quyền phép” và “thông minh”, nghĩa là “toàn năng” và “thấu biết mọi sự.” Hai từ này đã được giải thích trong Kinh Cậy và Kinh Tin.

 

- Sinh nên trời đất thần nhân, cùng chung muôn vật mọi phần tốt xinh.” Cụm từ “sinh nên” theo Tự Vị Annam Latinh nghĩa là “dựng nên.” Câu Kinh này nghĩa là “Chúa Cha dựng nên trời đất, thiên thần, loài người, cùng mọi loài tạo vật, tất cả đều tốt đẹp.”

 

- Từ “để” có một nghĩa rất cổ đó là “bỏ.” Từ “cao trọng” nghĩa là “cao sang, quí trọng.”

- Cụm từ “hiện hóa” là từ ghép hội nghĩa của hai từ “hiện diện và thánh hóa.” Chúa Thánh Thần hiện diện và biến đổi con người theo ý Thiên Chúa, theo hình ảnh Thiên Chúa. Cả bốn câu này nói về “Chúa Thánh Thần là Ngôi Ba Thiên Chúa, Ngài rất uy linh, Ngài hiện diện thánh hóa và dịu dàng với mỗi người, Ngài ban ơn sức mạnh cho linh hồn, để chúng ta sống trọn nhân nghĩa cao quý và được tôn trọng khác vời.”

- Từ “giềng” đồng nghĩa với “giường, chiềng” ý chỉ “giềng mối.” Bốn câu gôm lại nghĩa là “Ba Ngôi nhưng là một Thiên Chúa, cùng một bản tính, một quyền năng như nhau, cùng cao sang, tốt lành, vẻ vang như nhau.”

- Từ “chưng” là một từ rất cổ, trong Từ điển Từ Cổ của Vương Lộc đã ghi 6 nét nghĩa của từ “chưng”, nét nghĩa thứ 2 là nét nghĩa trong bối cảnh của câu Kinh này. “Chưng là từ biểu thị phạm vi thời gian diễn ra sự việc được nói đến.” “Chưng nay” nghĩa là “cho đến nay.” Câu Kinh này nghĩa trọn vẹn là “Linh hồn vừa qua đời đã phải ra trước tòa Chúa một cách nghiêm minh. Linh hồn phải chịu xét xử từ lúc mới sinh ra, cho đến nay khi hồn vừa qua đời.”

- Từ “chịu ơn” như đã giải thích trong Kinh Truyền Tin, là một từ có nét nghĩa tích cực, nét nghĩa này chỉ có trong tiếng Việt cổ, nghĩa là “được ơn, nhận ơn, lãnh ơn.” Từ “vô hồi” Từ điển Việt-Bồ-La giải thích nghĩa là “không đếm được, vô số.” Câu Kinh này nghĩa là “chúng ta lãnh nhận ơn của Thiên Chúa rất nhiều, không tài nào đếm nổi.” Các từ điển không thấy ghi nhận cụm từ “luống côi”, có lẽ cụm từ này tác giả làm trại âm của từ “luống công” để cho đúng vần đúng điệu thơ lục bát; nghĩa của từ “luống công” nghĩa là “uổng công” (luống = uổng). Ý của câu này nghĩa là “lo cho linh hồn, không biết có nghĩ đến việc ‘chịu ơn Thiên Chúa vô cùng’ hay không; hay lại là uổng công bởi vì sự ‘vô tình’ của linh hồn.”

 

Ở đời những thuở bình sinh,
Chẳng suy chẳng nghĩ việc lành phải chăm.
Lòng lo miệng nói mình làm,
Chan chan lỗi phạm sai lầm lắm thôi.

 

 

 

 

Từ bề xác thịt ngã xiêu,
Đi càn lối vạy chẳng theo đàng lành,
Kinh dâng chẳng vẹn tâm thành,
Phượng thờ chẳng trọn bậc mình sớm trưa.

 

 

Gặp cơn nguy ách chẳng ngờ,
Ăn năn chưa trọn ngày giờ đã qua.
Than ôi! Giờ chết chẳng xa,
Khí thiêng mong thở hắt ra còn gì.
Bồi hồi hoi hóp đang khi,
Cậy trông Chúa cả phù trì ủi an.
Phương chi ngày trước lo toan,
Ích riêng theo thói thế gian chiều lòng.
Lỗi nay khôn kể cho cùng,
Ai hay cứu thoát khỏi vòng hồng lô.

 

 

 

- “Lỗi nay khôn kể cho cùng, ai hay cứu thoát khỏi vòng hồng lô”: Từ “hay” trong câu này có nghĩa là “mở ra, đưa ra.” Nghĩa của câu là “Lỗi của linh hồn đã trót phạm thì khôn kể xiết, chẳng ai có thể mở ra hoặc cứu thoát ra khỏi ngọn lửa hồng.”

 

 

- “Cũng xin Đức Mẹ vô cùng khoan nhân, cầu bầu cùng Chúa nay tha thứ lỗi cho linh hồn ấy.”

 

Lại xin Đức Thánh Angiô,
Bấy lâu gìn giữ hộ phù tính linh,
Hằng hằng dạy dỗ đinh ninh,
Đã công coi sóc thần hình bấy thu.
Rày xin giúp đỡ cần cù,
Để cho thắng được kẻ thù thiêng nay

 

 

Cùng xin đấng thánh quan thầy
Vốn từng thân thiết thuở ngày bình sinh.
Hằng hằng đỡ vực che bênh,
Xin Người thương đoái đinh ninh thay lời.

 

 

Lại xin các Thánh trên trời,
Đang chầu chực Chúa ở nơi vui vầy,
Vì tình thương đến hồn này,
Cầu cho chóng được thấy ngày hiển vinh.

 

 

- Từ “rành rành” có nghĩa là “rõ ràng.” “Trời cao đất rộng cực kỳ, trong tay quyền phép tóm về kỷ cương”: Từ “kỷ cương” = “kỷ cang” nghĩa là “luật pháp.” Hai câu này có nghĩa là “dù trời đất bao la rộng lớn vô cùng, nhưng dưới bàn tay uy quyền của Thiên Chúa thì nó phải đi vào kỷ cương, luật pháp của Ngài.” Từ đó suy ra, con người cũng không thể tránh khỏi quy luật muôn đời ấy, con người cũng phải đi vào trong “luật pháp” của Ngài.

 

 

- Từ “khấu đầu”, từ điển Hán Việt giải thích “khấu” nghĩa là “cúi rạp đầu xuống.” “Chúng tôi cả dám khấu đầu”: Chúng tôi những người còn đang sống, chúng tôi “cả dám” nghĩa là “chúng tôi gan to lắm, dám đến trước nhan Chúa cao sang uy nghi, cúi rạp mình xuống, hết lòng than van kêu xin.” “Xin Chúa rộng lòng tha phần phạt mà linh hồn mới qua đời này phải đền trong luyện ngục, xin cho linh hồn ấy được lên thiên đàng, được hưởng phúc vinh quang, được vào nơi ví như ‘đền xuân’ cao trọng xinh đẹp muôn đời.”

- “Kinh văn cầu khẩn một bài”: Tác giả gọi bài kinh này, là lời kinh dưới dạng thơ văn, mọi người hợp nhau cầu nguyện cho người đã qua đời. Tất cả hợp lời với lòng tin trọn vẹn. “Amen.”