Đặt vấn đề
Tôi đã từng vui biết bao khi được ai đó tặng vài quyển sách, hạnh phúc biết bao khi các phần thưởng suốt thời học phổ thông là những cuốn sách mới tinh thơm mùi giấy; hài lòng biết bao khi tự thưởng cho mình vài quyển sách khi đạt được một mục tiêu nào đó rồi sau đó đọc ngấu nghiến, quên thời gian…Đó là những trải nghiệm tuổi thơ. Còn bây giờ, khi việc mua sách dễ dàng hơn, tìm kiếm sách miễn phí nhanh và tiện hơn thì những cuốn sách tự mua, những cuốn sách được tặng cũng đồng thời bị bỏ xó hàng năm trời.
Việc đọc truyền thống đang giảm dần. Dường như đang tồn tại một nghịch lý là việc đọc sách ngày cảng giảm sút trong thế giới được gọi là tri thức. Người ta ngại đọc những văn bản dài. Từ đó những thông điệp ngắn như tin nhắn, video tiktok… trở thành xu hướng và chọn lựa ưu tiên của con người. Có sợ chăng, có quá lo xa trước sự ra đời của AI, ChatGPT khiến cho việc đọc trở nên ít quan trọng. Bởi việc chuyển tải thông tin diễn ra nhanh và đầy đủ mọi lúc mọi nơi. Điều đó dấy lên câu hỏi việc gì phải đọc phải nhớ khi mà mọi cái đều có câu trả lời “ngay và luôn”?
Bài viết không nhằm nhấn mạnh hay gợi đến việc cần quay lại với văn hóa đọc truyền thống. Song nhắc đến tầm quan trọng của việc đọc sách, duy trì văn hóa đọc cá nhân như một cách thế tự đào luyện bản thân trong tiến trình đào tạo của người tu sĩ Đa Minh. Việc đọc sách cần được nhìn như là một nỗ lực cá nhân nhằm làm mới bản thân, thăng tiến nội tại trong niềm khao khát vun trồng tâm hồn mình cho sứ vụ của Hội Thánh và Hội Dòng.
1. Thực trạng việc đọc sách hôm nay
Nhìn từ góc độ cá nhân, có bao nhiêu tu sĩ, thậm chí cả những tu sĩ “chuyên văn” đã từng nghe nói đến, tiếp xúc hoặc tham dự các ngày hội sách, đường sách Nguyễn Văn Bình ở TPHCM chẳng hạn? Giới tu sĩ chúng ta có quan tâm nhiều đến việc đọc sách hay không? Theo số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền thông, “Việt Nam chỉ có 30% số người đọc sách thường xuyên, 26% không đọc sách và 44% thỉnh thoảng mới đọc sách. Tỷ lệ người dân ham đọc sách vẫn còn nhỏ, chỉ 4 quyển sách/năm, nhưng lại có đến 70% người dân sử dụng Internet, nằm trong nhóm đầu thế giới” [1].
Hiện nay, nhiều thư viện giảm số lượng lớn người đọc sách giấy. Các tủ sách bám bụi và mối mọt gặm nhấm, không khí ẩm mốc, quản thư thất nghiệp. Nếu tra từ tìm kiếm về “thư viện vắng người đọc sách” trên công cụ tìm kiếm Google, sẽ dẫn đưa chúng ta đến một lượng lớn các bài viết liên quan như “Đừng để thư viện vắng bóng bạn đọc; sinh viên ngày càng lười đọc sách; thư viện trường học: nhiều nơi chỉ là kho chứa sách; Thư viện nhiều, người đọc sách ít….” Thay vào đó, thư viện trực tuyến thay thế dần cho thư viện truyền thống.Người trẻ hôm nay có vẻ như không có ký ức, không có khái niệm về “mùa hè- mùa đọc sách”. Bởi trong năm học loay hoay với các kiểu bài tập, bài học. Có vẻ như loại “mọt sách” hôm nay đã được đưa vào “sách đỏ”. Phải chăng, khái niệm về đọc các tác phẩm kinh điển thế giới thần thoại Hy Lạp, truyện cổ Anderxen, truyện ngụ ngôn La Fontaine đã lỗi thời?
Cũng chung tình trạng như các thư viện truyền thống, tủ sách hay thư viện của các cộng đoàn dòng tu cũng chỉ lác đác người đọc. Xem chừng người đọc ngày nay có xu hướng ưu tiên đọc sách mới xuất bản, ít chịu đọc sách cũ kỹ, kể cả những bộ sách một thời là “Chicken Soup for the Soul” của rất nhiều thế hệ.
Việc đọc sách trong các dòng tu, cụ thể là nơi Hội Dòng Đa Minh Rosa Lima, với các cấp huấn luyện không mang tính ép buộc. Có chăng chỉ là sự động viên, gợi hứng và là yêu cầu bắt buộc của số rất ít môn học. Thế nên, với các chị em khối thường huấn, việc đọc sách chủ yếu xuất phát từ nhu cầu và động lực cá nhân.
Đức Thánh Cha Phanxicô, người đã có một lối nhìn rất khác khi mời gọi việc đọc sách trong các cộng đoàn dòng tu, trong việc đào tạo linh mục như là điều kiện thiết yếu trong tiến trình đào tạo ứng sinh. Ngài nhận định về việc các dòng tu hạn chế việc đọc sách văn hóa- xã hội trong các giai đoạn huấn luyện, chỉ tập trung vào đọc các sách thánh khoa, sách đạo đức và chuyên khảo dường như chưa phù hợp. Đức Thánh Cha xác quyết “Tôi thấy rất cần phải khẳng định rằng một đường lối như thế là không lành mạnh. Nó có thể dẫn tới tình trạng nghèo nàn về tri thức và về linh đạo của các linh mục tương lai, bởi họ bị tước mất sự tiếp cận quí hóa mà văn chương cung cấp cho chính trái tim của văn hóa nhân loại và, chuyên biệt hơn, cho trái tim của mỗi người.” [2].
2. Giá trị của việc đọc sách
Khi nhắc đến giá trị của việc đọc sách, tôi tỏ lòng tôn kính đặc biệt với Đức Thánh Cha Phanxicô, người cha quá cố của Giáo Hội Công Giáo. Tôi nhận ra nơi ngài là gương mẫu của một vị mục tử gắn kết mật thiết với Chúa Giêsu và cũng là một người có tâm hồn rất hiện sinh. Đức Thánh Cha đã có một lối nhìn táo bạo, bước ra khỏi căn nhà tâm hồn hoặc xu hướng càng trong đêm tối đức tin càng phải bám chặt vào Chúa khi mời gọi “Cũng vậy, trong những lúc mệt mỏi, bực bội, chán chường hay thất bại, khi chính việc cầu nguyện cũng không giúp chúng ta tìm được yên bình nội tâm, thì một quyển sách tốt có thể giúp chúng ta vượt qua sóng gió ấy cho tới khi tìm được sự bình an trong lòng.”[2].Nhận định trên của Đức Thánh Cha cho thấy ngài xác quyết vào giá trị hiện sinh và nhân học mà việc đọc sách đem lại cho con người khi mà những yếu tố tâm linh dường như đang rơi vào ngõ cụt.
Việc đọc sách còn mở ra không gian lớn cho trí tưởng tượng được bay bổng, mở rộng. Sách đưa con người vào các vùng miền văn hóa khác nhau, thậm chí “xâm nhập” vào thế giới nội tâm của những con người “rất nổi tiếng” thay vì tìm hiểu những thông tin bề mặt của họ trên mạng xã hội kiểu ăn gì, mặc gì, nói gì, đi đâu…
Nhắc lại giá trị của việc đọc sách không nhằm xu hướng chống lại màn hình, quay lưng với các thiết bị di động: một vấn để có vẻ ít “lệ thuộc” đối với các thụ huấn sinh. Thực chất, những ích lợi mà việc đọc đem lại là hiển nhiên. Đọc sách không chỉ là lối giải trí chi phí thấp, mà còn giúp năng lực, khả năng tập trung, phát triển năng lực văn học, bài tập vận động não bộ, làm tăng chất lượng giấc ngủ, mở rộng kiến thức tổng quát, giảm stress, nuôi dưỡng lòng trắc ẩn và sự đồng cảm, tạo nên những khuôn mẫu, những ví dụ tích cực về lối sống lành mạnh và là cách thức truyền cảm hứng, tăng động lực sống cho con người [3].
Qua đọc sách, tâm hồn người ta trở nên một mảnh đất phong phú tốt tươi. Qua đọc sách, người ta mới mở kho tàng tri thức của nhân loại và cánh cửa Đức Tin nên vững chắc thêm, người ta vượt lên trên những cơm áo vật chất hàng ngày, để trong mọi sự hãy nhắm đến cùng đích” [4].Hơn thế nữa, việc đọc còn có giá trị thức tỉnh đời sống thiêng liêng. Vì khi bế tắc, người ta tìm Kinh Thánh để đọc. Đôi khi việc đọc những trang sách ngẫu nhiên gặp được, người ta thấy Chúa nói đúng hoàn cảnh của họ. Có vẻ như trang sách hay cuốn sách này là viết dành riêng cho họ. Cũng vậy, đọc sách còn là hoạt động trau dồi đức tin, vì “đọc Kinh Thánh và các tác phẩm Công giáo không chỉ giúp chúng ta hiểu biết sâu hơn về giáo lý và đức tin, mà còn giúp chúng ta rèn luyện đức hạnh, sống đúng với các giá trị đạo đức Kitô giáo” [5].
Đơn giản hơn, đọc sách là công cụ dễ tiếp cận cho mọi đối tượng. Xem chừng sách chiều lòng được mọi đối tượng đọc, kể cả những độc giả “khó tính”, ở mọi cấp độ, giá trị tâm linh, giá trị nhân bản- nhân văn…Bởi bất kể bạn là ai, thuộc tầng lớp nào, môi trường sống ra sao, trình độ và ngôn ngữ khác biệt thế nào thì cũng có rất nhiều sách đáp ứng nhu cầu đọc của bạn.
Ở góc độ cá nhân, tôi nhìn nhận việc đọc sách còn là cách thế rèn sự bình tĩnh, suy nghĩ cẩn trọng, tự thiết lập năng lực đối chiếu, đối sánh giữa các triết lý đọc được với đời thường. Sách không chỉ đem cho người đọc các ích lợi như đã nói ở trên, mà qua sách người ta có thể bật lên tiếng cười, chan chứa niềm vui, thấy sự dí dỏm, thú vị, hài hước trong từng câu chữ.
3. Những sách cần có trong “phòng’ của người tu sĩ
Chúng ta nói với nhau về giá trị và tầm quan trọng của việc đọc sách. Nhưng đọc sách gì cũng là vấn đề cần đặt ra. Hiển nhiên, cuốn sách cần phải có, cần phải đọc hằng ngày của người tu sĩ phải là Kinh Thánh, vì đó là nguồn sống của người thánh hiến. Matthew Nelsonđã nhận định trong bài viết “Đại dịch Covid và niềm an ủi từ những quyển sách” rằng “Dĩ nhiên, là người Công Giáo, kệ sách của chúng ta có chỗ trân trọng cho những quyển sách hay về các thánh, bao gồm tiểu sử và các tác phẩm tâm linh hàng đầu. Có những tác phẩm thần học hòa lẫn với các bộ sưu tập các bài giảng, cầu nguyện, thơ ca và các tiểu luận, cũng như các sách về bí tích, á bí tích, ăn chay, trừ tà, lịch sử Hội Thánh và học hỏi Kinh Thánh.[6]
Tác giả Duc Trung Vu, CSsR [7] thì liệt kê “7 cuốn sách làm thay đổi cuộc đời các thánh” như là một lời giới thiệu, một lời gợi ý một phương thế giúp người ta nên thánh, thông qua việc học hỏi gương nhân đức của các thánh. Đứng đầu danh sách các sách gợi ý có 2 cuốn sách tự thuật nổi tiếng của thánh nữ Têrêsa Avila và thánh Augustino. Kế tiếp là các sách như: bảng chữ cái tâm linh thứ ba của Francisco of Osuna; Thư gửi tín hữu Roma của Thánh Phaolo; De Vita Christi- cuộc đời Chúa Kitô của Ludolph of Sachsen; Gương Chúa Giêsu của Thomas à Kempis và các bài giảng của các thánh giáo phụ.
Tiếp nối ý tưởng về các quyển sách mang lại ích lợi cho người tu sĩ, tác giả Chad Harrington [8] giới thiệu “30 cuốn cần đọc trong đơì người tu sĩ”, điển hình như: Biên niên sử Narnia của C.S. Lewis; Người con hoang đàng trở về của Henri Nouwen; "Lý do để tin vào Đức Chúa Trời" của Timothy Keller; "Kẻ cải đạo miễn cưỡng nhất" của David C. Downing; Tinh túy Cơ Đốc giáo; Hiểu đúng về Tin Mừng của Matthew W. Bates…
Táo bạo và mang tính cách mạng nhiều hơn, thay vì giới hạn các sách cần đọc của người tu sĩ trong khuôn khổ tu đức, luân lý hay tín lý, Đức Thánh Cha Phanxico còn khuyến khích đọc tiểu thuyết, thi ca, bởi vì “đọc tiểu thuyết và thi ca như một phần trên nẻo đường dẫn tới sự trưởng thành cá nhân”. [2] Đức Cố Giáo Hoàng cho thấy nơi bản thân ngài có sự gắn kết không hề lơi lỏng với thế giới con người, bắt đầu từ các yếu tố tự nhiên nhất. Ngài đã minh nhiên trân nhận giá trị mà các tác phẩm nhân học, xã học đem đến cho con người. Thế nên, người tu sĩ cần tiếp cận thế giới nhân văn của loài người bằng việc mở lòng ra với các tác phẩm được các học giả thế giới khuyên đọc [9] như: Đắc nhân tâm - Dale Carnegie (Sách hay về cuộc sống); Nhà giả kim - quyển sách hay của Paulo Coelho; Đời thay đổi khi chúng ta thay đổi - Andrew Matthews; Những tấm lòng cao cả - Edmondo De Amicis; Bố già: Cuốn sách đỉnh cao nhất trong sự nghiệp văn chương của Mario Puzo; Jane Eyre - Charlotte Bronte và nhiểu sách kinh điển khác.
Ngoài những sách mang tính đạo đức và học thuật như được giới thiệu, mỗi cá nhân cũng có danh sách riêng những cuốn sách giúp họ thăng tiến. Việc chọn lựa đọc sách nào, đọc khi nào sẽ tùy thuộc hoàn toàn vào chủ đích, sở thích của từng cá nhân. Dẫu vậy, việc gợi ý một cách rèn lại thói quen đọc thiết nghĩ cũng là cần thiết trong tiến trình canh tân bản thân.
4. Thiết lập lại thói quen đọc sách
Câu nói "A house without books is like a room without windows" thường được gán cho Horace Mann (1796–1859), một nhà cải cách giáo dục nổi tiếng người Mỹ, nhắc lại giá trị của việc đọc sách như là quá trình và yêu cầu thường huấn, tự đào tạo bản thân, tự chịu trách nhiệm về sự thăng tiến cá nhân. Trong bối cảnh này, thiết nghĩ việc gợi ý một số cách rèn lại, ôn lại, tập luyện lại, bắt đầu lại là rất cần thiết. Các bước được gợi ý cụ thể như:
- Bắt đầu bằng việc đọc các loại sách mình yêu thích. Đây là bước đầu tiên vượt quá sự chán nản và thiếu động lực.
- Tự đặt ra mục tiêu, biên độ và thách thức cho bản thân mình: mỗi ngày một trang sách, mỗi tháng 1 quyển sách. Chỉ nên đưa ra các mục tiêu ngắn, đơn giản và tăng dần yêu cầu. Không nên bắt đầu với các quyết định quá lớn, quá “hoành tráng”, vì nó có nguy cơ trở thành quá sức. Cách thức này cũng có thể áp dụng với việc học ngoại ngữ.
- Đọc thường xuyên, ít nhưng đều đặn, đọc đa dạng, đọc có hệ thống, đọc kết hợp viết tóm tắt, không bỏ dở sách, tạo điều tốt nhất cho việc đọc diễn ra như chọn không gian đọc phù hợp. Cũng không nên nằm đọc sách vì hành động đó rất dễ đưa người ta vào giấc ngủ. Cũng cần tránh xa không gian ồn ào, khiến cho việc tập trung đọc trở nên khó khăn. Thêm vào đó, cần tạo thời gian nghỉ, để đề phòng các tật khúc xạ mắt và các vấn đề thể lý [10].
- Tập đọc và đọc, tham gia nhóm đọc sách, suy gẫm và ứng dụng Lời Chúa vào cuộc sống [5]. Khi cùng nhau bàn luận về cuốn sách nào đó, người ta sẽ khám phá ra nhiều điều nữa từ kinh nghiệm đọc của người khác.
- Sẵn sàng đọc và không tự đặt thách thức cho bản thân, vì khác biệt ngôn ngữ ngày nay (dưới sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo) không còn là rào cản.
- Sau cùng, cần nhìn việc đọc sách như là một linh đạo [5]. Vì nơi sách “mọi người đều có thể tìm thấy sự khôn ngoan và ơn sủng thông qua việc đọc và suy ngẫm Lời Chúa”.
Để kết
Trong hành trình của Năm Thánh Hy Vọng và trong tâm tình “Lắng nghe lời Chúa và canh tân bản thân”, người nữ tu Đa Minh nên chăng bắt đầu lại việc rèn thói quen đọc sách? Cần xem việc đọc sách không chỉ là một hình thức học tập suốt đời song còn là phương thế quan trọng để tự đào tạo bản thân. Để rèn một thói quen không phải là công việc một sớm một chiếu. Nó đòi hỏi sự cố gắng và quyết tâm rất lớn từ mỗi người. Ghi nhớ lời Chúa Giêsu đã dạy rằng “không có Thầy, anh em chẳng làm gì được.” (Ga 15:5), chúng ta ngần ngại gì mà không dành 5 phút mỗi ngày cùng đọc sách với Chúa và xin Ngài trợ lực, ban ơn soi sáng cho ta trong khi đọc bằng một Dấu Thánh Giá?
Sr Mary of Rosary
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Quốc Hải (2024), Người Việt đọc trung bình 4 quyển sách/năm nhưng 2,8 quyển đã là sách giáo khoa, https://giaoducthoidai.vn/nguoi-viet-doc-trung-binh-4-quyen-sachnam-nhung-28-quyen-da-la-sach-giao-khoa-post703257.html),
[2], Đức Thánh Cha Phanxicô, Vai trò của văn chương trong đào tạo, LM Lê Công Đức, PSS chuyển ngữ.
[3] MPLKaren (2020), Top 10 Benefits of Reading for all Ages, https://markhampubliclibrary.ca/blogs/post/top-10-benefits-of-reading-for-all-ages/
[4] Giuse Nguyễn Chan (2023), Tôi mơ một thế hệ người trẻ Công Giáo đọc sách. https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/toi-mo-mot-the-he-tre-cong-giao-viet-nam-doc-sach--52448
[5] Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ (2024), Tolle Lege: Lời Mời Gọi Đọc Sách, https://dongten.net/tolle-lege-loi-moi-goi-doc-sach/.
[6] Matthew Nelson (2021), Đại dịch Covid và niềm an ủi từ những quyển sách, https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/dai-dich-covid-va-niem-an-ui-tu-nhung-quyen-sach-42211.
[7] Duc Trung Vu, CSsR (2021), 7 cuốn sách làm thay đổi cuộc đời các thánh, https://gpbuichu.org/news/Muc-vu-On-goi/7-cuon-sach-lam-thay-doi-cuoc-doi-cac-thanh-11582.html.
[8]Chad Harrington, Christian Books Everyone Should Read ASAP—In This Order,https://renew.org/christian-books-everyone-should-read/
[9] CareerViet, Các sách được các học giả thế giới khuyên đọc: https://careerviet.vn/vi/talentcommunity/top-15-cuon-sach-hay-nhat-nen-doc-mot-lan-trong-doi.35A521C9.html
[10]Theo Trí thức trẻ,7 nguyên tắc đọc sách, https://career.gpo.vn/doc-sach-la-mot-cuoc-choi-va-truoc-khi-choi-hay-nam-ro-luat-biet-luat-ban-se-choi-khon-ngoan-hieu-qua-va-tiet-kiem-thoi-gian-a863.html