Ngày 01/11
Thánh Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh
(Valentinô BERRIO OCHOA - VINH)
Giám mục dòng Đa Minh (1827 - 1861)
I. Tiểu sử
Tôi đi để quê tôi có người làm thánh.
Thánh Valentino Berrio Ochoa sinh ngày 14-02-1827 trong một gia đình đạo đức nhưng nghèo, tại làng Elorrico, giáo phận Vich, Tây Ban Nha. Năm 18 tuổi, Valentino vào chủng viện Logrono, sau đó xin bề trên về quê giúp cha mẹ già yếu. Năm 1851, thầy Valentino lần lượt được lãnh chức năm, chức sáu và linh mục.
Hai năm tận tụy với sứ vụ linh hướng chủng viện, cha Valentino vẫn ôm ấp giấc mộng truyền giáo, nên xin vào dòng Đa Minh. Lúc giã từ, có người hỏi: “Cha đi đâu và bao giờ trở lại ?” Cha đáp : “Tôi đi để quê tôi có người làm Thánh”.
Khấn dòng năm 1854, cha Valentino đến Manila tháng 6 năm 1857 và vào đất Việt ngày 30-3-1858, giữa lúc cơn bách hại căng thẳng. Trong thư gửi cho gia đình, cha Valentino - Vinh ghi nhận: “Cánh đồng truyền giáo này không thấy lấy một ngày quang đãng; không ngày nào không phải cố gắng giữ nét vui tươi; không ngày nào không có đau thương để khóc; không có lo toan để tìm phương bổ cứu; không có kẻ lạ mặt theo dõi hay quan quân truy lùng”.
Trước nguy cơ tử đạo, Đức cha Sampedro - Xuyên phụ trách địa phận Trung, dùng đặc quyền để chọn cha Vinh làm giám mục phó. Lễ tấn phong giám mục được tiến hành tại nhà ông trùm Chi ở Ninh Cường rạng sáng ngày 26-6-1858. Tất cả diễn ra âm thầm giữa đêm thâu, không ca đoàn, không giáo dân, mũ giám mục làm bằng giấy bìa cứng phủ giấy tráng kim, gậy là cây nứa, đầu cuốn rơm cũng bọc giấy tráng kim. Chính vì thế ngài có biệt danh là giám mục gậy tre mũ giấy.
Ngài cũng tự nhận là giám mục sinh non, vì chưa đầy ba tháng trên đất Việt, và mới 31 tuổi đời đã phải chăm sóc một giáo đoàn trên 150 ngàn giáo hữu giữa cuồng phong bách hại.
Chẳng bao lâu, Đức cha Xuyên bị bắt ở Kiên Lao và bị xử lăng trì ngày 28-7-1858. Đức cha Vinh phải lánh nạn tại nhiều nơi, trước khi đến ẩn náu lâu dài trong hầm trú tại vườn nhà anh Thăng, làng Hương La, xứ Tử Nê (Bắc Ninh). Đó là tòa giám mục của vị giám mục hầm trú.
Hỗ trợ Đức cha liên lạc và sao chép thư từ, có bốn chủng sinh và ông lang Thư, người Cao Xá. Thật đáng khâm phục, nơi hầm trú Đức cha vẫn chuẩn bị cho tương lai, dạy thần học cho chủng sinh, viết thư xin gởi đến bộ Giáo Luật, và các sách thần học của thánh Tôma.
Lần duy nhất người ta thấy Đức cha Vinh xuất hiện ở Kẻ Mèn (nay là xứ Trung Đồng và Đại Đồng). Cùng với cha Riaño - Hòa, hai vị xin Đức Mẹ Vô Nhiễm làm bổn mạng giáo phận và tuyên hứa xây một thánh đường dâng kính Đức Mẹ. Sau này, khi cha Riaño-Hòa làm giám mục sẽ thực hiện lời tuyên thệ này: đó là vương cung thánh đường Đức Mẹ Vô Nhiễm - Phú Nhai.
Trong mọi tình huống, Đức cha Vinh vẫn biểu lộ sự lạc quan phó thác, như ta thấy trong lá thư ngài gửi cho thân mẫu tháng 8 năm 1860: “Ở đây người ta sống mạnh, sống tươi, nhanh nhẹn lắm. Chúa an ủi chúng con trong lao nhọc. Con tuy là “trai già” mà nhảy qua vũng lội vẫn lẹ như sóc ấy. Mẹ ạ, Vinh trước đã là đứa con nhảy nhót qua núi đồi thì nay bộ mặt đầy râu của nó, cũng sẽ làm những tên quỷ già nhất ở trong hỏa ngục phải run sợ…”.
Tháng 8 năm 1861, chiếu chỉ Phân sáp của vua Tự Đức như một cơn hồng thủy lan tràn khắp cả nước. Đức cha Vinh mô tả hoàn cảnh bấy giờ: “Rất có thể trong ít tháng nữa, giáo phận của tôi chẳng còn thừa sai, chẳng còn linh mục, không chủng sinh, không thầy giảng và không biết còn nên nói thêm chăng, không còn bổn đạo”.
Trong hoàn cảnh đó, Đức cha Vinh và cha Almato - Bình phải xuống thuyền xuôi dòng sang Hải Dương. Tín hữu giới thiệu hai vị trọ nhà một phó lý ngoại giáo. Không ngờ cháu ông này đi báo quan, khiến hai vị bị bắt ngày 25 tháng 10 và bị đóng cũi giải đi. Tại Hải Dương, hai vị gặp Đức cha Liêm trong một cũi khác, đã bị bắt trước đó năm ngày.
Ngày 01-11-1861, ba vị thừa sai cùng bị đem đi xử. Cũi Đức cha Vinh đi giữa, ngài bình tĩnh cầu nguyện với nét mặt tươi tỉnh khiến mọi người ngạc nhiên. Đến pháp trường Năm Mẫu, sau ít phút cầu nguyện, lý hình án xử trảm ba chứng nhân theo hiệu lệnh. Thi thể ba vị thánh tử đạo Hải Dương được chôn tại chỗ, sau được cải táng về Thọ Ninh rồi Kẻ Mốt. Đến đời Đức cha Hiển, thi thể Đức cha Vinh được gởi về Macao, và sau cùng được đem về quê hương của ngài.
Ðức Giám mục Valentino Berrio Ochoa - Vinh được suy tôn lên bậc chân phước ngày 20-5-1906 và được tôn vinh hiển thánh ngày 19-6-1988.
Trích sách "Hạnh Các Thánh Tử Đạo Việt Nam"
Biên soạn: Hội đồng Giám mục Việt Nam
II. Cầu nguyện
Có một lễ thụ phong và Tòa Giám mục như thế
Trong cuộc bách hại đạo gay gắt nhất dưới thời vua Tự Đức, đức cha Sam-pê-rô Xuyên –giám mục Bùi Chu biết mình không thể trốn thoát, vì thế ngài đã chọn cha Bê-ri-ô Ô-choa Vinh làm giám mục phó với quyền kế vị. Lễ tấn phong giám mục Va-len-tin Vinh, quả thực có một không hai trong lịch sử Giáo Hội. Đêm 25 rạng ngày 26/6/1858, đức cha Sam-pê-rô Xuyên cử hành lễ tấn phong trong nhà ông trùm Chi ở Ninh Cường. Lễ nghi được tiến hành âm thầm giữa đêm thâu, không một tiếng hát, không một người tham dự. Hai cha Ri-a-nô Hòa và Ca-rê-a Hiển làm phụ phong. Bao tay, vớ tất, tất cả đều không có, mũ ngọc của tân giám mục làm bằng giấy bìa cứng phủ giấy tráng kim, gậy ngọc là một cây nứa, đầu gậy cuốn bằng rơm cũng được bọc giấy tráng kim. Việc chuẩn bị cho ngày lễ, được ngài thuật lại trong thư gửi cho cha Ô-dê ở Ma-ni-la như sau:
"Sau ngày con được tuyển chọn, con chỉ còn vừa đủ thì giờ để tĩnh tâm. Con lắng nghe Chúa phán trong thinh lặng, không có lấy một cuốn sách nào giúp con tĩnh tâm… Không phải chỉ thiếu sách giúp tĩnh tâm, nhưng chiều áp lễ tấn phong, thấy rằng chỉ có độ một nửa khăn áo cần dùng trong nghi lễ, Đức Giám mục đại diện Tông tòa và con phải vội vàng hai tay kim chỉ đóng vai thợ may. Tạ ơn Chúa, tới đúng giờ đã định, chúng con cũng có ít khăn áo xứng đáng…" (Thư 79).
Trong thánh lễ truyền chức ấy, chẳng có giáo dân nào được nghe tiểu sử của đức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh. Có lẽ giờ đây khi cầu nguyện và tưởng tượng lại thánh lễ truyền chức ấy, chúng ta có dịp một lần được nghe qua tiểu sử của ngài.
Ðức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh, sinh năm 1827 tại Ê-lô-ri-ô, Tây Ban Nha. Vì thân phụ thường đóng bàn ghế cho một tu viện Đa Minh trong vùng, nên Va-len-tin được vào giúp lễ. Nhờ vậy, cậu có dịp tiếp xúc với cha dòng Đa Minh, được nghe cha kể chuyện về các vị thừa sai Đa Minh tại Việt Nam, về những mẫu gương dấn thân và những cuộc tử đạo anh hùng. Từ đó, cậu bé 12 tuổi ôm mãi trong lòng giấc mộng, là được làm linh mục dòng Đa Minh và đến phục vụ tại đất Việt yêu dấu.
Sau bao gian khó và nỗ lực để thực thi khát vọng là trở thành linh mục truyền giáo, ngày 14/8/1851 Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh đã được thụ phong linh mục.
Trải qua bao chặng đường, ngày 30/3/1858 cùng với cha Ri-a-nô Hòa và cha Ca-rê-a Hiển, cha Bê-ri-ô Ô-choa Vinh đặt chân lên đất Việt Nam, đến trình diện cha chính Nam và đức cha Xuyên tại Kiên Lao. Trong thư 93 gửi về gia đình, cha Vinh đã ghi nhận: "Cánh đồng truyền giáo này không thấy lấy một ngày quang đãng, không ngày nào không phải cố gắng giữ nét vui tươi. Không ngày nào không có đau thương để khóc, không có lo toan để tìm phương bổ cứu…” Tại đây tất cả đều còn lạ lẫm: Ngôn ngữ, tập quán, đường đi, con người và bao nhiêu thứ phải làm quen, phải học.
Nhưng đức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh đã phải nhận chức vụ giữa cảnh gian khó. Ðức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh được một giáo dân làm cho một hầm trú, và từ đây tòa giám mục của ngài là hầm trú ấy.
Hình ảnh lễ thụ phong và tòa giám mục hầm trú của đức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh để lại trong lòng chúng ta thật nhiều suy nghĩ. Chức quyền luôn đồng nghĩa với hưởng thụ vật chất và những ưu đãi. Thế nhưng đức cha Va-len-tin đã chọn con đường của Chúa Giê-su, con đường phục vụ trong khiêm tốn, con đường đem Chúa đến cho muôn người trong gian khó hy sinh từ bỏ.
Hình ảnh của đức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh cho chúng ta một gương mẫu và chúng ta thành tâm dâng Chúa những lời cầu nguyện cho các mục tử của Chúa:
Lạy Chúa, hình ảnh đức cha Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh thật khó phai trong lòng người dân Việt, hình ảnh ấy dẫn chúng con về với Chúa. Xin cho chúng con những mục tử họa lại hình ảnh của Chúa. Xin cho chúng con những mục tử không tìm hư danh cho mình, nhưng tìm vinh quang Thiên Chúa. Xin cho Giáo Hội những mục tử khó nghèo, tìm ý Chúa trong mọi cảnh huống, dấn thân phục vụ dù có phải hy sinh thân mình.
Lạy Chúa, Giáo Hội của Chúa vẫn còn đó những vết nhơ, xin Chúa thanh tẩy trong biển thương xót vô bờ của Chúa. Xin cho chúng con biết cộng tác và nâng đỡ các mục tử bằng cả vật chất lẫn tinh thần. Xin thánh giám mục Va-len-tin Bê-ri-ô Ô-choa Vinh phù giúp các ngài luôn mãi. Amen